Από τις προετοιμασίες της παραμονής των Χριστουγέννων, πιο χαρακτηριστική είναι εκείνη που αναφέρεται στο ζύμωμα του χριστόψωμου. Το ζύμωμα του χριστόψωμου θεωρείται έργο θείο και είναι έθιμο καθαρά χριστιανικό. Οι νοικοκυρές φτιάχνουν τη ζύμη με ιδιαίτερη ευλάβεια και υπομονή την παραμονή των Χριστουγέννων, με ειδική μαγιά, που περιέχει και αποξηραμένο βασιλικό.
Κατά τόπους το φτιάχνουν σε διάφορες μορφές και έχει πολλές ονομασίες όπως: “το ψωμί του Χριστού”, “Σταυροί”, “βλάχες ” κ.ά.”
Τα χριστόψωμα αποτελούν το βασικό ψωμί των Χριστουγέννων και το ευλογημένο, αφού αυτό θα στηρίξει τη ζωή του νοικοκύρη και της οικογένειάς του.
Απαραίτητος είναι επάνω στο χριστόψωμο χαραγμένος ο σταυρός. Γύρω – γύρω φτιάχνουν διάφορα, διακοσμητικά, σκαλιστά στο ζυμάρι ή πρόσθετα στολίδια. Αυτά τονίζουν το σκοπό του χριστόψωμου και εκφράζουν τις διάφορες πεποιθήσεις των πιστών.
Ενότητα, αφθονία και γονιμότητα
Την ημέρα του Χριστού, ο νοικοκύρης παίρνει το χριστόψωμο, το σταυρώνει, το κόβει και το μοιράζει σ’ όλη την οικογένειά του και σε όσους παρευρίσκονται στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Μερικοί, εδώ βλέπουν ένα συμβολισμό της Θείας Κοινωνίας, όπως ο Χριστός έδωσε τον άρτο της ζωής σε όλη την ανθρώπινη οικογένειά του.
Και άλλες παραδόσεις συνδέονται με το χριστόψωμο. Αναφέρονται στην ενότητα της Εκκλησίας και των λαών, με συμβολικό πρότυπο την ένωση των κόκκων του σίτου σ΄ ένα ψωμί, πως κάποτε οι λαοί θα ενωθούν μ’ έναν ποιμένα, το Χριστό.
Οι γυναίκες στην Κρήτη χρησιμοποιούν ακριβά και εκλεκτά υλικά: ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα και γαρίφαλα. Όσο διαρκεί το ζύμωμα, οι νοικοκυρές λένε:
“Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει.”
Πλάθουν το ζυμάρι και παίρνουν τη μισή ζύμη και φτιάχνουν μια κουλούρα. Με την υπόλοιπη φτιάχνουν σταυρό με λουρίδες απ’ τη ζύμη. Στο κέντρο βάζουν ένα άσπαστο καρύδι. Στην υπόλοιπη επιφάνεια σχεδιάζουν σχήματα με το μαχαίρι ή το πιρούνι, όπως λουλούδια, φύλλα, καρπούς, πουλάκια.
Σε πολλά μέρη, τα χριστόψωμα τα έφτιαχναν κεντημένα με ωραία σχήματα που γίνονταν πάνω στο ζυμάρι με διάφορα ποτήρια, κούπες ή βελανίδια που συμβόλιζαν την αφθονία που ήθελαν να έχουν στην παραγωγή των ζώων και της σοδειάς του σπιτιού τους. Μερικοί συνήθιζαν στη μέση του χριστόψωμου να βάζουν ένα άβαφο αυγό που συμβόλιζε τη γονιμότητα.
Υλικά Για 4 άτομα
Βασικά συστατικά
αλεύρι | μαγιά | ζάχαρη | μαστίχα | γλυκάνισος
1 κιλό αλεύρι σκληρό
1 μαγιά ξηρή
1 κουτ. σούπας ζάχαρη
½ κουτ. γλυκού αλάτι
1 κουτ. σούπας γλυκάνισο
1 κουτ. γλυκού μαστίχα κοπανισμένη
4 κουτ. σούπας μέλι
½ φλιτζάνι ελαιόλαδο
2 φλιτζάνια χλιαρό νερό
για τα ζυμαρένια πλουμίδια:
½ κιλό αλεύρι
½ κουτ. γλυκού αλάτι
2 κουτ. σούπας ελαιόλαδο
1 φλιτζάνι χλιαρό νερό
αμύγδαλα ασπρισμένα
γαρύφαλλα ολόκληρα
για το γκλασάρισμα:
μέλι νερό
Εκτέλεση
Κάθε τόπος στην Ελλάδα έχει το δικό του Χριστόψωμο. Κάποιες οικογένειες το μοιράζονται μεσημέρι ανήμερα της παραμονής των Χριστουγέννων και κάποιες άλλες το βράδυ της παραμονής. Κάποιες νοικοκυρές το κεντούν με ζυμαρένια γράμματα κι άλλες το διακοσμούν με μύγδαλα και καρύδια. Σε όλες τις περιοχές πάντως, η Κουλούρα του Χριστού, όπως λέγεται αλλιώς το Χριστόψωμο, έχει πλουμίδια – σύμβολα της καθημερινότητας και της τοπικής κουλτούρας.
Ξεκινάμε από τη ζύμη. Σε μια λεκάνη κοσκινίζουμε το αλεύρι και βάζουμε μία κουταλιά της σούπας ζάχαρη. Με το γουδοχέρι χτυπάμε στο γουδί τους κρύσταλλους μαστίχας μαζί με λίγο αλάτι και ως “μαστιχόσκονη” τους πασπαλίζουμε πάνω στο αλεύρι. Ρίχνουμε επίσης την ξηρή μαγιά με το γλυκάνισο. Με μια τρυπητή κουτάλα ανακατεύουμε τα ξηρά υλικά της ζύμης, να “πάρουν τον αέρα τους”.
Σιγά σιγά ρίχνουμε το χλιαρό νερό, ενώ χτυπάμε με το μίξερ. Προσθέτουμε το μέλι και συνεχίζουμε το χτύπημα. Τέλος, χύνουμε το ελαιόλαδο και δουλεύουμε τη ζύμη για 5 λεπτά σε μέτριες στροφές.
Πασπαλίζουμε τον πάγκο με αλεύρι και αρχίζουμε να δουλεύουμε τη ζύμη με τα χέρια. Φτιάχνουμε μία ζυμαρένια μπάλα και την τοποθετούμε σε μια λαδωμένη λεκάνη, τη σκεπάζουμε και την αφήνουμε να φουσκώσει για 1 – 1,5 ώρα.
Η ζύμη για το στόλισμα θέλει τα δικά της κόλπα. Κοσκινίζουμε το αλεύρι σε ένα μπολ και στην κουρφή του αλευρένιου “βουνού” ανοίγουμε μια τρύπα. Βάζουμε νερό, αλάτι, λάδι και αρχίζουμε να ανακατεύουμε και να ζυμώνουμε με τα χέρια μας, για να δέσουμε τα υλικά. Ζυμώνουμε, ώσπου να «γυαλίσει» η ζύμη και να ξεκολάει άνετα από τα χέρια μας.
Όταν φουσκώσει το Χριστόψωμο το βάζουμε στο λαδωμένο σκεύος που θα ψηθεί.
Παίρνουμε τη ζύμη για τα πλουμίδια, την ανοίγουμε με τον πλάστη, και από εκεί και πέρα επιστρατεύουμε τη φαντασία μας: κόβουμε τη ζύμη σε κορδέλες, την τυλίγουμε, την κόβουμε με το μαχαίρι σε σχήματα, φτιάχνουμε ζωάκια, φυλλαράκια, ό,τι θέλουμε και έχει κάποιο νόημα για τους ανθρώπους με τους οποίους θα μοιραστούμε το ψωμί στο τραπέζι. Ένα είναι σίγουρο: ό,τι διακόσμηση κι αν φτιάξουμε, την κολλάμε πάνω στο Χριστόψωμο, αφού το αλείψουμε αβγό με ένα πινέλο. Αν θέλουμε προσθέτουμε γαρυφαλλάκι ή ξηρούς καρπούς.
Ψήνουμε στο φούρνο στους 190 βαθμούς για 40 με 45 λεπτά. Τα πρώτα 20 λεπτά δεν ανοίγουμε καθόλου τον φούρνο για να μην ξεφουσκώσει το ψωμί. Όταν είναι έτοιμο το περνάμε κι ένα “λούστρο” με μελόνερο (3 μέρη μέλι, 1 νερό).
Το Χριστόψωμο έχει ίσως λίγο παραπάνω κόπο από ένα απλό ψωμί. Φέρνει, όμως, τέτοια μοσχοβολιά και αγάπη στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι που αξίζει την προσπάθεια, ειδικά αν γίνεται με παρέα.
Gastroporn 